Fazla Çalışma Ücreti

İş hayatında en sık karşılaşılan konulardan biri fazla çalışma, diğer adıyla mesai ücretidir. Ancak fazla çalışma her zaman aynı hukuki zeminde gerçekleşmiyor. Bazı fazla çalışmalar hukuka uygunken, bazıları yasal sınırları açıkça ihlal ediyor. Yargı kararları bu iki duruma da zaman zaman aynı ücreti bağlıyor.

Peki bu yaklaşım işçi-işveren ilişkilerini nasıl etkiliyor? Hukuka aykırı fazla çalışma, neden sıradan bir durum gibi karşılanıyor? Bu yazıda fazla çalışma ücretinin hukuki boyutlarını detaylı şekilde ele alacağız.

Hukuka Uygun Fazla Çalışma Nedir?

4857 sayılı İş Kanunu’na göre, bir çalışanın haftalık çalışma süresi 45 saattir. Bu süreyi aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılır.

Hukuka uygun fazla çalışmanın temel özellikleri:

Haftalık toplam süre 45 saati aşmalıdır.
Günlük çalışma süresi 11 saati geçmemelidir.
Çalışma hafta tatiline ya da ara dinlenme süresine denk gelmemelidir.

Bu tür fazla çalışmalar için işçiye saatlik ücretin %50 fazlası ödenir. Bu, yasaların tanıdığı standart mesai ücretidir.

Hukuka Aykırı Fazla Çalışma Örnekleri

Bazı fazla çalışmalar ise açıkça yasaları ihlal eder. Bunlar hukuka aykırı fazla çalışma olarak değerlendirilir.

Hukuka aykırı sayılan başlıca uygulamalar:

Günlük 11 saatin üzerinde çalışmak,
Hafta tatilinde çalışma yapmak,
Ara dinlenmeleri kullanmadan çalışmak,
Gece vardiyasında 7.5 saati aşmak,
Yıllık fazla çalışmanın 270 saati geçmesi,
Tehlikeli işlerde mevzuatta belirtilen günlük sınırları aşmak.

Bunların tamamı yasaya aykırıdır. Ancak ilginç şekilde, yargı bu çalışmalara da %50 zamlı ücret ödenmesine hükmetmektedir. Bu durum, işverenin hukuka aykırı çalışmaları sadece parasal bir gider gibi görmesine ve uygulamanın “normalleşmesine” yol açabiliyor.

Yargıtay Ne Diyor?

Yargıtay, bu konuda önemli bir denge gözetmeye çalışıyor. Özellikle hafta tatilinde yapılan çalışma konusunda “bir saat dahi çalışma yapılırsa o gün için tam gün ücreti ödenmeli” şeklindeki kararlarıyla dikkat çekiyor.

Bu yaklaşım, hukuka aykırı çalışmalara daha ağır sonuçlar bağlanması gerektiğini vurgulayan önemli bir içtihattır.

Fazla Çalışma Nasıl Hesaplanır?

Çoğu işyerinde fazla çalışma, haftalık olarak değerlendiriliyor. Yani hafta sonunda çalışanın toplamda 45 saati aşıp aşmadığına bakılıyor. Eğer denkleştirme uygulanıyorsa, bu süre birkaç haftalık ortalamayla hesaplanabiliyor.

Ancak bazı sözleşmelerde günlük çalışma süresi de belirlenmiş olabiliyor. Bu durumda, günlük süre sınırı da aşılmışsa fazla mesai oluşabilir.

İzin, Rapor ve Devamsızlık Durumunda Ne Olur?

Fazla çalışmanın hesaplanmasında izinli, raporlu veya devamsız olunan günlerin etkisi de merak konusu.

1. Yıllık Ücretli İzin:

Bir çalışan haftanın iki günü ücretli izin kullandıysa ve diğer dört gün 11 saat çalıştıysa, toplamda 44 saat çalışmış olur. Bu durumda fazla çalışma görünmüyor. Ancak yıllık iznin bir anlamı kalmıyor; çünkü işçi zaten haftalık çalışmayı diğer günlerde tamamlamış oluyor.

Çözüm: İzin günleri, çalışılmayan ama ücretli kabul edilen günlerdir. Bu nedenle günlük çalışma süresi kadar haftalık süreye eklenmeli ve fazla mesai buna göre hesaplanmalıdır.

2. Raporlu Günler:

Rapor, işçinin dinlenmesi için verilir. Diğer günlerde daha fazla çalışarak bu günü “telafi etmek”, raporun amacına aykırıdır. Bu nedenle raporlu gün de haftalık süreye eklenerek fazla mesai hesaplanmalıdır.

3. Mazeretsiz Devamsızlık:

Mazeretsiz devamsızlık durumunda durum değişir. Eğer iş sözleşmesinde işverenin haftalık süreyi günlere farklı şekilde dağıtma hakkı varsa, devamsız olunan gün dışlanabilir. Bu durumda sadece çalışılan günler üzerinden 45 saatin aşılıp aşılmadığına bakılır.

Fazla çalışma ücreti, Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu‘na göre düzenlenir ve işçinin, haftalık 45 saati aşan çalışmaları karşılığında, yüzde 50 zamlı ücret alması esasına dayanır. Aşağıda fazla çalışma ücretinin nasıl hesaplandığını adım adım ve örnekli şekilde anlatıyorum:

✅ 1. Saatlik Ücretin Hesaplanması

Önce işçinin bir saatlik normal ücretini bulmamız gerekir.

📌 Formül:

🔹 Örnek:

Aylık brüt ücret: 18.000 TL
Aylık çalışma süresi: 225 saat
→ Saatlik ücret = 18.000 ÷ 225 = 80 TL

✅ 2. Fazla Çalışma Ücretinin Hesaplanması

Fazla mesai ücreti, saatlik ücretin %50 fazlasıdır.