Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Ticareti Suçu Nedir? | TCK 188 ve Cezai Yaptırımlar

Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Ticareti Suçu Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Toplum sağlığına ciddi zararlar veren uyuşturucu ve uyarıcı maddeler, sadece bireysel değil aynı zamanda toplumsal düzeyde büyük bir tehdittir. Bu nedenle, Türk Ceza Kanunu’nda bu maddelerin üretimi, dağıtımı ve satışı son derece ağır yaptırımlarla düzenlenmiştir. Özellikle TCK’nın 188. maddesi, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticaretine ilişkin suçları detaylı şekilde tanımlar ve cezai sınırlarını belirler.

Bu yazımızda, uyuşturucu ticareti suçunun kapsamını, hangi davranışların bu suçu oluşturduğunu, cezaların nasıl uygulandığını ve özel durumlarda ceza artırım ya da indirimlerini kapsamlı biçimde ele alıyoruz.

Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Ticareti Suçu Nedir?

Uyuşturucu ve uyarıcı maddelerin izinsiz bir şekilde üretilmesi, satılması ya da taşınması gibi eylemler, Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) ağır şekilde cezalandırılmaktadır. Bu suçlara ilişkin düzenlemeler, TCK’nın 188. maddesi kapsamında ele alınmıştır.

Ruhsatsız Uyuşturucu Üretimi ve Ticareti

Yetkili mercilerden izin alınmaksızın uyuşturucu veya uyarıcı madde üreten, ithal eden ya da ihraç eden kişiler, 20 yıldan 30 yıla kadar hapis cezası ile birlikte 2000 ila 20.000 gün adli para cezası ile cezalandırılır.

Yurt Dışında Verilen Cezaların Türkiye’deki Yargılamaya Etkisi

Uyuşturucu madde ihracatı nedeniyle başka bir ülkede yargılanarak ceza alınması durumunda, o ülkede infaz edilen cezanın süresi, Türkiye’de yapılacak yargılamada verilecek cezadan düşülebilir.

Ülke İçinde Uyuşturucu Ticareti ve Cezası

Ülke sınırları içerisinde uyuşturucu veya uyarıcı maddeyi ruhsatsız olarak:

Satan,
Satışa arz eden,
Başkasına veren,
Nakleden,
Depolayan,
Satın alan,
Kabul eden ya da bulunduran

kişiler, 10 yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve 1000 ila 20.000 gün adli para cezasına çarptırılır.

Eğer bu maddeler çocuklara verilirse ya da satılırsa, verilecek hapis cezası en az 15 yıl olur.

Belirli Maddeler İçin Ekstra Cezai Yaptırımlar

Aşağıda sayılan maddeler söz konusuysa, cezalar daha da ağırlaştırılır:

Eroin, kokain, morfin, bazmorfin,
Sentetik kannabinoid ve katinon türevleri,
Sentetik opioidler,
Amfetamin ve benzeri maddeler

Ayrıca bu suçların:

Okul, hastane, ibadethane, yurt gibi yerlere 200 metre mesafede işlenmesi durumunda da ceza yarı oranında artırılır.

Suçun Örgütlü veya Birden Fazla Kişiyle İşlenmesi

Eğer bu suç:

Üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmişse,
Suç örgütü kapsamında gerçekleştirilmişse,

verilecek cezalar sırasıyla yarı oranında ve bir kat artırılır.

Reçeteye Tabi Maddeler de Kapsamda

Resmi makamların iznine bağlı ya da sadece doktor reçetesiyle temin edilebilen maddeler de bu madde kapsamındadır. Ancak bu durumlarda mahkeme, cezanın yarısına kadar indirilmesine karar verebilir.

Uyuşturucu Üretiminde Kullanılan Maddeler İçin Ceza

Doğrudan uyuşturucu etkisi olmasa da, bu tür maddelerin üretiminde kullanılan ve ithal edilmesi izne tabi olan maddeleri:

İthal eden,
İmal eden,
Satan,
Nakleden veya depolayan kişiler,

en az 8 yıl hapis ve 1000 ila 20.000 gün adli para cezası ile karşı karşıya kalır.

Sağlık Meslek Mensuplarına Özel Hükümler

Eğer bu suçlar aşağıdaki meslek grupları tarafından işlenirse cezalar yarı oranında artırılır:

Doktor, diş hekimi, eczacı, kimyager, veteriner,
Hemşire, ebe, sağlık memuru, laborant,
Diş teknisyeni, hastabakıcı gibi sağlık hizmeti sağlayan kişiler.

TCK 188 – Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Ticareti Suçu

Tanım:
Uyuşturucu veya uyarıcı maddeyi satmak, satmak amacıyla bulundurmak, başkasına vermek, sevk etmek, nakletmek, depolamak, satın almak, kabul etmek gibi fiilleri kapsar.
Cezası: 5 yıldan 15 yıla kadar hapis + adli para cezası. (Madde 188/3)

Özellikleri:

Kazanç amacı aranır.
Çok sayıda paket, benzer gramaj, satışa hazır halde bulundurma tipiktir.
Paketleme malzemeleri, hassas terazi gibi ticarete yönelik eşyalar varsa, bu da ticaret amacını gösterir.

🧪 TCK 191 – Kullanmak İçin Uyuşturucu Madde Bulundurma Suçu

Tanım:
Kullanmak amacıyla uyuşturucu madde satın alma, kabul etme, bulundurma fiillerini kapsar.
Cezası: 1 yıldan 2 yıla kadar hapis cezası (madde 191/1), denetimli serbestlik ve tedavi ön plandadır.

Özellikleri:

Kişisel kullanım miktarında bulundurma söz konusudur.
Evde veya kolay erişilebilir yerlerde saklama tipiktir.
Genellikle tek tip veya az sayıda madde olur.

⚖️ Uyuşturucu Madde Ticareti ile Kişisel Kullanım Arasındaki Ayrım Kriterleri (Yargıtay İçtihatlarına Göre)

Yargıtay Ceza Genel Kurulu kararlarına göre belirlenen üç ana kriter:

1. Davranış Biçimi – Davranıştan Anlam Çıkarımı:

Failin satış, devretme, tedarik etme gibi fiilleri gerçekleştirmiş ya da bu fiillere hazırlık yapıyor olması.
Örneğin: Sokakta motosikletle gezip paketlenmiş uyuşturucularla yakalanmak, ticaret şüphesi doğurur.

2. Uyuşturucu Maddenin Bulundurulduğu Yer ve Biçim:

Kişisel kullanım içinse genellikle evde veya iş yerinde olur.
Uzak, gizli, erişimi zor yerlerde bulundurulması (örneğin samanlık, mağara gibi) ticaret amacı göstergesidir.
Çok sayıda, eşit gramajlı, küçük paketler hâlinde hazırlanmış olması: Ticaret amacı.

3. Maddenin Türü ve Miktarı:

Kullanıcı genellikle tek tür veya benzer etkili iki tür madde bulundurur.
Farklı tür ve etkilere sahip birden çok madde varsa ticaret amacı varsayılır.
Kullanım sınırlarını aşan miktarlar, ticareti gösterir. (Esrar için günde 3 kez 1-1,5 gramdan birkaç gram makul kullanım sınırıdır.)

⚠️ Masumiyet Karinesi – Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi

Yargıtay, kararlarında şu hususa da sıkça vurgu yapmaktadır:

Suçun her türlü şüpheden uzak, kesin delillerle ispatlanması gerekir.
Şüphe hâlinde, karar sanık lehine olmalıdır (in dubio pro reo ilkesi).

📌 Emsal Yargıtay Kararlarından Örnekler:

Karar 1 – 2019/114:

13 ayrı eşit gramajlı paket, motosikletle dolaşma, kask içine saklama → Ticaret amacıyla bulundurma.

Karar 2 – 2018/562:

17 parça, her biri eşit gramajda paketlenmiş esrar, istihbarat bilgisi, sanığın tedirgin davranışları → Ticaret amacıyla bulundurma.

📚 Sonuç

Uyuşturucu madde bulundurma eylemi, olayın tüm koşullarıyla birlikte değerlendirilerek:

Ticarete mi yönelik yoksa
Kişisel kullanım için mi olduğu tespit edilmeye çalışılır.

Ticarete yönelik bulundurma durumunda TCK 188, kişisel kullanım amacı varsa TCK 191 kapsamında değerlendirilir.

Ceza Genel Kurulu 2017/344 E. , 2020/140 K

Yargıtay Ceza Genel Kurulu kararında (2020/327 E., 2021/145 K.) özellikle TCK 188/4-b bendinin uygulanma koşulları ve kıyasa yol açacak geniş yorum yasağı bakımından önemli içtihatlar yer alıyor.

🔎 Kararın Özeti:

Sanık, uyuşturucu maddeyi bir tanığa, bir camiye 200 metre mesafede olan bir yerde ve araç içerisinde satmıştır. İlk derece mahkemesi, bu eylemin TCK 188/4-b kapsamında değerlendirilip cezada artırıma gidilmesi gerektiği yönünde hüküm kurmuştur. Ancak, Ceza Genel Kurulu bu yorumu hukuka aykırı bulmuştur.

⚖️ Tartışılan Hüküm – TCK 188/4-b:

“Uyuşturucu veya uyarıcı maddeleri … ibadethane, okul, yurt gibi yerlere 200 metreden daha az mesafede bulunan umumi veya umuma açık yerlerde satışa arz edilmesi, satılması, verilmesi, sevki, nakli veya depolanması hâlinde ceza artırılır.”

📌 Ceza Genel Kurulu’nun Tespitleri:

✅ 1. “Umumi veya Umuma Açık Yer” Unsuru Yok

Uyuşturucu madde araç içerisinde satılmıştır.
Araç, umuma açık bir yer olarak kullanılmamaktadır. (Örneğin, bir yemek satışı yapan mobil araç değildir.)
Aracın sadece park hâlinde bulunması, orayı umumi yer yapmaz.

🔒 Sonuç:

TCK 188/4-b maddesindeki artırım uygulanamaz.

⚠️ 2. Kıyasa Yol Açacak Geniş Yorum Yapılamaz

Ceza normları dar yorumlanmalıdır.
TCK m.2/3:

“Suç ve ceza içeren hükümler kıyasa yol açacak şekilde geniş yorumlanamaz.”
Bu nedenle, sadece aracın camiye 200 m mesafede olması ve eylemin orada işlenmiş olması, artırım için yeterli değildir.

⚖️ Ceza Belirlemede Alternatif Yol – TCK 61

Ceza Genel Kurulu şu yönde bir yol göstermektedir:

Her ne kadar TCK 188/4-b kapsamında artırım yapılamasa da, eylemin camiye yakın bir yerde işlenmiş olması, suçun “işlenme yeri” bakımından TCK 61 uyarınca temel cezanın belirlenmesinde ağırlaştırıcı neden sayılabilir.

🔍 TCK 61/1:

“Hakim, cezanın belirlenmesinde suçun işleniş biçimini, suçun işlenmesinde kullanılan araçları, suçun işlendiği zaman ve yeri…” dikkate alır.

📚 Yargıtay’ın İçtihadî Mesajı:

Artırım hükmü uygulanacaksa, kanunda sayılan tüm şartlar eksiksiz oluşmalıdır.
Araç içi satış, otomatikman “umuma açık yer” sayılmaz.
Ancak bu durum, cezanın alt sınırdan uzaklaştırılarak belirlenmesi için kullanılabilir.

🧩 Uygulama Açısından Önemi:

Bu karar, uygulamada çok sık karşılaşılan “cami/okul/yurt yakınında araç içinde satış” gibi olaylar bakımından çok önemli bir içtihattır. Yargıtay, kanunun lafzına sıkı sıkıya bağlı kalınması gerektiğini, artırımlarda yorumla genişletmenin mümkün olmadığını açıkça ortaya koymaktadır.

YARGITAY 10. CEZA DAİRESİ Esas: 2016/2194 Karar: 2017/3942 Tarih: 21.09.2017

TCK 188 ve Örgütlü Suçlar – Kararın Hukuki Değerlendirmesi

🔹 1. Usulî Hatalar – CMK’ya Aykırılıklar

a. Sanığın Sorgusunun İstinabe Yoluyla Yapılması (CMK 196/2)

Uyuşturucu madde ticareti gibi ağır suçlarda, sanığın sorgusu doğrudan mahkeme huzurunda yapılmalıdır.
Alt sınırı 5 yıl ve üzeri hapis cezası olan suçlarda istinabe kabul edilemez.
Bu usule aykırılık, temyiz nedeni sayılmıştır.

b. Ek Savunma Hakkı Verilmeden Hüküm Kurulması (CMK 226)

İddianame ve savcının mütalaasında yer almayan TCK 188/4 gibi ağırlaştırıcı hükümler uygulanmak istenirse,
sanığa ek savunma hakkı verilmesi zorunludur.
Aksi takdirde 5271 sayılı CMK m.226’ya aykırılık oluşur ve hüküm bozulur.

🔹 2. Maddi Hukuka Aykırılıklar

a. Örgüt Kurma Değil, Üyelik Vardı (TCK 220)

Bazı sanıklar hakkında örgüt kurma ve yönetme suçundan mahkûmiyet kurulmuştur.
Ancak dosya kapsamı, sanıkların örgüt kurucu ya da yönetici değil, örgüt üyesi olduklarını göstermektedir.
Bu nedenle, suç vasfında hata yapılarak fazla ceza verilmiştir → BOZMA sebebi.

b. Örgüt Faaliyeti Çerçevesinde İşlenmediği Hâlde Ağırlaştırma (TCK 188/5)

Bazı sanıkların eylemleri örgüt kapsamında değerlendirilemeyecek düzeyde.
Buna rağmen TCK 188/5 uygulanmış ve ağırlaştırılmış ceza verilmiştir.
Bu da maddi hukuka aykırıdır → BOZMA sebebi.

c. Yetersiz Delille Mahkûmiyet

Bir sanık hakkında, örgüt kurma ve yönetme suçuna ilişkin yeterli, inandırıcı ve kesin delil bulunmamasına rağmen mahkûmiyet kararı verilmiştir.
Bu da TCK 2’ye ve ceza yargılamasının temel ilkelerine aykırıdır → BOZMA sebebi.

🔹 3. Adli Kontrol ve Koruma Tedbirleri

Mahkeme, bazı sanıklar hakkında uygulanan yurt dışı yasağı ve imza atma tedbirlerinin, hükmün bozulmasıyla birlikte kaldırılmasına da karar vermiştir.
Bu hususta ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına yazı yazılması karara bağlanmıştır.

📌 Kararın Hukuki Önemi

Bu karar, TCK 188 kapsamında özellikle şu konularda içtihat değerindedir:

TCK 188/4 ve 188/5 gibi ağırlaştırıcı hükümlerin uygulanabilmesi için açık iddianame ve savunma hakkı gereklidir.
Örgüt suçlarında yanlış vasıflandırmalar (örgüt yöneticisi yerine üye gibi) cezayı doğrudan etkiler.
Sanık müdafaası açısından CMK hükümlerine titizlikle uyulması gerekir; aksi durum bozma nedenidir.
Delil yetersizliği durumunda sanığın beraati gerekir; şüpheden sanık yararlanır ilkesi geçerlidir.

Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 2023/3-110 E., 2023/470 K., 03.10.2023 tarihli kararının madde madde özeti ve önemli değerlendirme noktaları:

📌 KARARIN KONUSU

Sanığın evinde ele geçirilen uyuşturucu maddenin kullanım amacıyla mı yoksa ticaret amacıyla mı bulundurulduğu tartışılmıştır.

📌 OLAYIN ÖZETİ

Sanığın evinde arama yapılmış.
Aramada bir miktar esrar, hassas terazi, kilitli poşetler ele geçirilmiş.
Sanık: “Uyuşturucuyu sadece kendi kullanımı için bulunduruyordum.” şeklinde savunma yapmıştır.

⚖️ YEREL MAHKEME (İlk Derece) KARARI

Sanığın savunmasına itibar ederek,
Uyuşturucuyu kendi kullanımı için bulundurduğuna kanaat getirip,
Beraat kararı vermiştir.

⚖️ YARGITAY CEZA GENEL KURULU DEĞERLENDİRMESİ

🔎 Delil Değerlendirmesi

Ele geçen uyuşturucu madde miktarı kullanım sınırının biraz üzerindeydi.
Hassas terazi, ticaret ihtimalini güçlendiren önemli bir delil olarak değerlendirildi.
Kilitli poşetler (narkotik ambalajlar), maddeyi başkalarına verme amacı taşıdığını gösterdi.
Sanığın uyuşturucu kullanma alışkanlığına ilişkin düzenli bir tespit yapılmamıştı.
Önceki sabıka kaydı: Sanığın daha önce benzer suçlardan sabıkası vardı.

📘 Hukuki Tespit

Kullanım amacıyla bulundurulan uyuşturucu maddelerde genellikle hassas terazi veya çok sayıda paketleme malzemesi bulunmaz.
Bu tür materyallerin varlığı, ticaret kastının varlığına karine teşkil eder.

✅ SONUÇ

Yargıtay Ceza Genel Kurulu, yerel mahkemenin beraat kararını bozmuştur.

📌 Gerekçe: Tüm deliller birlikte değerlendirildiğinde sanığın, uyuşturucu maddeyi kullanmak için değil, başkalarına vermek veya satmak için bulundurduğu sonucuna varılmıştır.

📌 KARARDAN ALINTI (Önemli Cümleler)

“Sanığın evinde hassas terazi ve kilitli poşetler bulunması, uyuşturucuyu sadece kendi kullanımına yönelik değil, başkalarına da verme kastıyla bulundurduğunu göstermektedir.”

“Uyuşturucu madde miktarı her ne kadar kullanım sınırında olsa da, diğer delillerle birlikte değerlendirildiğinde ticaret kastı sabittir.”